Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu nedir?

Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB); her yaş grubunda görülebilen, beynin yönetimsel işlevlerinin doğru şekilde kontrol edilememesi yüzünden ortaya çıkan beceri ve davranış bozuklukları olarak açıklanabilen, %80’i genetik faktörlere bağlı olan nöropsikiyatrik bir bozukluktur.

Bu sorunun daha çok, çocukluk ve ergenlik döneminde görüldüğü ve ilerleyen yıllarda da devam etme olasılığının olduğu, yapılan araştırmalar neticesinde ortaya konmuştur. (Mannuzza 1993, Mannuzza 1998). Özellikle ilkokula başladıktan sonra veyahut önemli sınavlar öncesinde pek çok çocuk ve genç; “Dikkat eksikliği”,  “hareketlilik”, “dikkatsizlik”, “konsantre olamama” gibi şikayetlerle kliniklere başvurmaktalar. Yetişkinlerde dikkat eksikliği sorunu görülebilmekte ve tedavi yöntemleri bulunmaktadır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu  belirtilerinin:

• 12 yaşından önce  olması ve en az iki sosyal ortamda (ev,okul, iş  vb.) var olması,
• Sosyal, akademik, mesleki işlevlerin engellenmesi ve başka herhangi bir ruhsal bozukluğa bağlı olmaması,
• En az 6 ay süredir devam ediyor olması gerekmektedir.

Dikkat Eksikliği Belirtileri nelerdir?

• Ayrıntılara dikkatini vermekte, sıklıkla güçlük yaşama

• Dikkati sürdürmekte çoğu zaman zorlanma
• Doğrudan kendisi ile konuşulduğu zaman çoğunlukla dinlemiyormuş gibi gözükme
• Çoğu zaman direktifleri izlemede ve bir görevi tamamlamada sıkıntı yaşama
• Sıklıkla görevlerini ve etkinliklerini düzenleme hususunda güçlük yaşama
• Zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınma
• Öğrenme güçlüğü yaşama

• Yapılacak görevler ve etkinlikler için gerekli materyalleri sıklıkla kaybetme

• Çoğunlukla dış uyaranlarla dikkatin kolay bir biçimde dağılması
• Çoğu kez günlük faaliyetlerde unutkan olmak.
• Sık kavga ve kazalara yatkınlık
• Düşük kendilik algısı

     Çözüme ulaştırılmayan Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu erişkinlikte ise:

• Plan yapma ve işleri düzene/sıraya koyma zorluğu (Randevuları unutmak, projeleri bitirememek vb.)
• Konsantrasyon güçlüğü yaşama
• Yıllardır süren unutkanlıklar sonucu gelişebilen kompulsiyon benzeri davranışlar (cüzdan, cep telefonu, evden çıkarken ocak kontrolü vb.)
• Uzun süre yerinde kalamama (toplantılar, sinema vb.)
• Öfke kontrolü sorunları
• Para hesabını bilememe, gereksiz harcamalar yapma
• Sıkça iş değiştirme
• Zayıf sosyal ilişkiler kurma
• Evlilik sorunları
• Riskli davranışlar (Tehlikeli araba kullanma, trafik kazaları, aşırı hız yapma, alkol, madde kullanımı, kumar oynama gibi) birçok şekilde devam etmektedir.

Hiperaktivite  Belirtileri  nelerdir?

• Olduğu yerde kıpırdanma
• Oturması gerektiği halde oturamamak ve sürekli hareket halinde olmak
• Çok fazla koşmak veya tırmanmak, korku hissetmemek.
• Sessizce oyuna katılamamak
• Çok fazla konuşmak ve sıklıkla araya girmek /söz kesmek.
• Çoğunlukla düşünmeden cevap vermek
• Çoğu zaman sırasını bekleyememe, sabırsızlık hali.

Bu gibi belirtiler göz önüne alınarak, doğru bir değerlendirme yapabilmek için standart yakınmaların ayrıntılı olarak incelenmesi gerekmektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu TanısıNasıl Konulmaktadır?

Çocuk psikiyatrisi /psikiyatri uzmanlarının yapacağı klinik değerlendirme görüşmesi ile tanı konulmaktadır. Bu nedenle, öncelikle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğundan şüphelenilen çocuklar, çocuk psikiyatristlerine, erişkin vakalar ise psikiyatristlere yönlendirilmelidir.

DEHB vakalarının yaklaşık %90’ı doğru bir yaklaşımla başarıyla tedavi edilebilmektedir. Tanı, olabildiğince fazla kaynaktan bilgi alınarak ortaya konmalıdır. Çocukla birebir görüşme, anne-baba-çocuk görüşmesi, yalnızca anne-baba görüşmesi, öğretmenle okulun rehberlik birimleri, çocuğu çok iyi tanıyan yakın akraba gibi kaynaklardan bilgi alınabilir. Ebeveynler, çocuk ve öğretmen tarafından çeşitli test ve ölçeklerin doldurulması, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı koymaya yardımcı işlemlerdir.

Okul öncesi dönemde en zor ayırt edilen problemlerden biri de, normal çocukların hareketliliği ile DEHB olanlardır. Çoğu anne-baba, çocuklarını aşırı hareketli ve dikkatsiz diye tanımlar. Gerçek bir hiperaktivite sorunu olan çocukta ise bu yakınmalar süreklidir. Bu tip çocuklar her zaman ve her yerde bu ve benzeri türde davranışlarda bulunmaktadırlar. Bu yüzden, çocuğunuzda kısa süreli bir odaklanamama sorunu mu; yoksa hiperaktivite sorunu mu olduğunu anlamak için bir uzmandan yardım almak en mantıklı çözüm olacaktır.

Dikkat eksikliği dışında matematik ve okuma alanındaki beceri yetersizliğine bağlı oluşabilen farklı tiplerdeki öğrenme bozuklukları (ÖB) da dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğundan  ayırt edilmelidir. Öğrenme bozukluğu, genellikle çocuğun okuma, yazma veya matematik gibi özgül bir alanda zekâ düzeyinin ve potansiyelinin altında başarı göstermesi durumudur. Dikkat eksikliği yaşayan çocuklarda ise öğrenme ve okul başarısında spesifik bir alanda olmaktan çok, genel bir etkilenme söz konusudur. Dikkat eksikliğinin duygusal, fizyolojik çeşitli birçok sebebi olabilir.

Dikkat eksikliği nasıl giderilir?

Dikkat eksikliği, çocuğun işlevselliğini birçok alanda etkilediğinden tedavisi de  geniş kapsamlı olmalıdır. Bu tedavide ilk hedef: Davranışsal, ailesel ve sosyal alanlardaki sorunları çözmektir. Çünkü “dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuğa nasıl davranılmalı?” diye sorduğumuzda,

bu sorunu yaşayan çocuklar ve yetişkinler, tam potansiyellerine ulaşabilmek ve başarılı olmak için ebeveynlerinden, aile bireylerinden ve öğretmenlerinden rehberlik ve anlayışa ihtiyaç duymaktadırlar.

• Sorunun giderilmesinde sıklıkla başvurulan çözümlerden birisi de ilaç tedavisidir. Dikkat eksikliği ilaçları kullanan birçok insan, hiperaktivite ve dürtüsellikten kurtulmakta ve odaklanma, çalışma, fiziksel koordinasyon ve öğrenme yeteneklerini geliştirmektedir. Belirli bir kişi için uygun olan doz ve ilacı bulmadan önce, farklı ilaçlar veya dozajlar denenmesi gerekebilir. Aksi takdirde dikkat eksikliği ilaçları zararları ortaya çıkabilmektedir. İlaç tedavisi yalnızca uzman doktor denetiminde yakından ve titizlikle takip edilmelidir.
• Bir diğer çözüm yolu ise “psikoterapi”dir. DEHB'yi tedavi etmek için psikoterapi görmek, hastaların ve ailelerinin günlük sorunlarla daha iyi başa çıkmalarına yardımcı olabilir.
• Davranış tedavisi ile dürtüselliğin kontrol altına alınması, daha uzun süre düşünerek harekete geçme ve motor hareketliliğin uygun bir biçimde gerçekleştirilmesi sağlanmaya çalışılır. Bu, bir kişinin davranışını değiştirmesine yardım etmeyi amaçlayan bir tür psikoterapidir. Sorunlu davranışlar listelenir, hedef belirlenir. Görevler planlanırken yapılması gerekenler küçük parçalara bölünür ve adım adım gerçekleştirilir. Süreçte düzenli kontrol, planda aksayan yönlerin değerlendirilmesi de önemlidir.

Ebeveynler, öğretmenler ve aile üyeleri de belirli davranışlar için olumlu veyahut olumsuz geri bildirimde bulunabilir ve bir kişinin davranışını kontrol etmesine yardımcı olmak için görev listeleri, açık kurallar ve diğer yapılandırılmış rutinlerin oluşturulmasına yardımcı olabilirler.

• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinde bir diğer yaklaşım ise dikkat güçlendirici görsel ve sayısal egzersizlerin yer aldığı kitaplardan ve mobil uygulamalardan faydalanmaktır. Konu ile alakalı yazılmış yüzlerce başarılı kitaptan, çocuğunuzun yaşına uygun olarak seçim yapıp, dikkat eksikliğinin çözümünde önemli adımlar atabilirsiniz. İtina ile hazırlanmış bu kitaplarda çocuğa yardımcı olacak direktif ve talimatlar yer almaktadır.

Bu kitaplar, çocuğunuzun öğrenme sistemini aktifleştirerek, dikkatini ve ders başarısını arttırmakta, dikkat hatalarını ise azaltmaktadır. Ayrıca, ince motor becerileri, görsel zeka gelişimi, el-göz koordinasyonu, dinleme becerisi, planlama ve sıralama becerileri, esnek düşünebilme, kısa ve uzun süreli bellek gelişimi, sözel ve aritmetik beceri, unutkanlığın azaltılması ve hızlı kavrama ve yorumlama becerisi gibi birçok beceriyi kazanmasına da destek sağlar. Aynı zamanda, çocuğun dikkatinin egzersizlerle güçlendirilmesi motivasyon süreci ile desteklenmelidir.

Özetlemek gerekirse, DEHB olan çocukların anlayabilecekleri ve uygulayabilecekleri tutarlı kurallara her zaman ihtiyaçları vardır. Onlar için rutinler, programlı ilerlemek, açık ve tutarlı olmak oldukça büyük bir önem arz etmektedir ve bu yolculukta yine en büyük destekçisi anne-babası, aile bireyleri ve öğretmenleridir. Unutulmamalıdır ki, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu çözümsüz bir sorun değildir. Önemli olan, hangi çözümün sizin çocuğunuza/öğrencinize uygun olduğunu bulabilmektir. Çünkü her çocuk özeldir ve özel bir çaba ve ilgiyi hak eder.